17 октября 1905 года Николай II издал манифест, в котором провозглашал ряд политических и гражданских свобод. В частности: свобода совести, свобода собраний, свобода слова, был учрежден парламент, без утверждения которого не мог быть принят ни один закон.
Документ был принят только 17 октября, а митинг в Минске готовился гораздо раньше. И в администрации города всерьез подумывали о его силовом подавлении. Планировалось расставить военные посты по всему городу, в особенности охранять железнодорожные пути. Именно поэтому манифест застал врасплох городские власти — свобода собраний провозглашалась, как никак. Но, видимо, их непонимание этого манифеста и привело к событию, которое в истории получило название «Курловский расстрел».
Митинг собрался у Либаво-Роменского вокзала (сейчас — Привокзальная площадь). Изначально демонстрантов было не очень много, но к 2 часам дня, когда стало известно о царском манифесте, их количество резко увеличилось. В общем же, по разным оценкам, собралось от 10 до 30 тысяч человек. Главными инициаторами и выступающими на митинге были рабочие железной дороги П.Жаба и П.Гамзахурди.
После появления новости об указе императора к минскому коменданту Курлову выдвинули делегацию, которая предлагала ему, во-первых — признать митинг санкционированным, во-вторых — освободить политических заключенных из Пищаловского замка (ныне — Следственный изолятор №1 на ул.Володарского). Оба этих требования Курлов выполнил. Митинг стал санкционированным, а заключенных освободили. Когда об этом стало известно на площади, то политический митинг превратился в настоящий праздник. Люди радовались полученной свободе, появилась масса новых выступающих. Митингующие не принимали никаких попыток нарушить общественный порядок, не было даже шествия — митинг не двигался с места.
Когда митинг начал постепенно рассасываться, а люди расходиться, прозвучали выстрелы. Стрельбу по участникам митинга открыли три дивизии Окского полка вместе с полицейскими. В своих мемуарах Курлов оправдывался, что солдаты открыли огонь, когда митингующие стали вырывать оружие у них из рук. Но это не подтверждается ни документально, ни в воспоминаниях митингующих, ни следствием. Более того, согласно сведениям исследования трупов, большая часть из них была убита выстрелами в спину и затылок. То есть люди уходили или убегали от военных, но никак не проявляли агрессию или отбирали оружие.
Таким образом чиновники были просто не готовы к «свободе», которая излагалась в манифесте Николая. Они продолжали жить своими имперскими идеалами, по которым любое собрание — незаконно, как и люди, на нем присутствующие.
Все требования начать расследование по факту расстрела власти проигнорировали. За этот расстрел на Курлова было совершено несколько неудачных покушений. Но в итоге ни один виновный так и не был наказан. Власть сделала вид, что все произошло так, как и было задумано.
После расстрела железнодорожники Минска объявили всеобщую забастовку. Они требовали немедленной отставки Курлова, начальников Минского жандармского полицейского управления на железной дороге и Минского губернского жандармского полицейского управления, а также удаления из города всех казаков. Эти требования были проигнорированы и забастовки железнодорожников прокатились по всей Беларуси. Прекратить их удалось лишь к весне.
Дата 18 октября должна стать черным днем календаря в белорусской истории. По разным оценкам в этот день погибло от 60 до 100 человек, а количество раненых вообще не поддается исчислению. Этот день должен стать признаком варварства, когда людям стреляют в спину (видимо из-за страха их реакции). И имена таких людей, как Курлов (Минский губернатор), Чернцов (вице-губернатор), полковник фон Вильдеман-Клопман (начальник полиции) вписаны черной краской в историю страны.
Сегодня про Курловский расстрел вспоминают крайне редко. А единственным напоминанием остается памятный знак, установленный на станции метро Площадь Ленина (выход в сторону железнодорожного вокзала). Недавно его обновили добавив трагическую красную подсветку.
Беларуская версія артыкула
17 кастрычніка 1905 года Мікалай II выдаў свой знакаміты маніфест, у якім абвяшчаў шэраг палітычных і грамадзянскіх свабодаў. У прыватнасці: свабода сумлення, свабода сходаў, свабода слова, быў заснаваны парламент, без зацвярджэння якога не мог быць прыняты ніводны закон.
Зрэшты, дакумент быў прыняты толькі 17 кастрычніка а мітынг у Мінску рыхтаваўся значна раней. І ў адміністрацыі горада сур’ёзна думалі аб яго сілавым падаўленні. Планавалася расставіць вайсковыя пасты па ўсім горадзе, асабліва на чыгуначных шляхах. Менавіта таму маніфест заспеў гарадскія ўлады знянацку — свабода сходаў абвяшчалася, як ніяк. Але, мабыць, іх неразуменне гэтага маніфеста і прывяло да падзеі, якая ў гісторыі атрымала назву Курлоўскага расстрэла.
Далей падзеі развіваліся наступным чынам. Мітынг сабраўся каля Лібава-Роменскага вакзала (цяпер — Прывакзальная плошча). Першапачаткова дэманстрантаў было не шмат, але да 2 гадзін дня, калі стала вядома пра царскі маніфест, іх колькасць рэзка павялічылася. Увогуле ж, па розных ацэнках, сабралася ад 10 да 30 тысяч чалавек. Галоўнымі ініцыятарамі і выступоўцамі на мітынгу былі працоўныя чыгункі П.Жаба і П.Гамзахурди.
Пасля з’яўлення навіны пра ўказ імператара да мінскага каменданту Курлова нават вылучылі дэлегацыю, якая прапаноўвала яму, па-першае — прызнаць мітынг санкцыянаваным (свабода сходаў, ўсё-ткі), па-другое, вызваліць палітычных зняволеных з Пішчалаўскага замка (цяпер — Следчы ізалятар № 1 на вул.Валадарскага). Абодва гэтых патрабаванні Курлоў выканаў. Мітынг стаў санкцыянаваным, а зняволеных вызвалілі. Калі пра гэта стала вядома на плошчы палітычны мітынг ператварыўся ў сапраўднае свята. Людзі радаваліся атрыманай свабодзе! З’явілася маса новых выступоўцаў.
Мітынгоўцы не прымалі ніякіх спробаў парушыць грамадскі парадак, не было нават шэсця — мітынг не рухаўся з месца.
Падчас усеагульнай эйфарыі, калі мітынг пачаў паступова рассмоктваецца, а людзі разыходзіцца, прагучалі стрэлы. Стральбу па ўдзельніках мітынгу адкрылі тры дывізіі Окскага палка разам з паліцэйскімі. У сваіх мемуарах Курлоў апраўдваўся, што салдаты адкрылі агонь толькі тады, калі мітынгоўцы сталі вырываць зброю ў іх з рук. Але гэта не пацвярджаецца ні дакументальна, ні ва ўспамінах мітынгоўцаў, ні следствам. Больш за тое, паводле звестак даследавання трупаў, большая частка з іх была забітая стрэламі ў спіну і патыліцу. То бок, людзі сыходзілі або ўцякалі ад вайскоўцаў, але ніяк не праяўлялі агрэсію ці адбіралі зброю.
Такім чынам маніфест Мікалая апынуўся няпраўдай. Чыноўнікі былі проста негатовыя да такой «свабоды». Яны працягвалі жыць сваімі імперскімі ідэаламі, па якіх любы сход — незаконны, як і людзі, на ім прысутныя.
Усе патрабаванні людзей пачаць расследаванне па факце расстрэлу былі праігнараваныя. За гэты расстрэл на Курлова было здзейснена некалькі няўдалых замахаў. Але ў выніку ні адзін вінаваты так і не быў пакараны. Улада зрабіла выгляд, што ўсё адбылося так, як і было задумана.
Пасля расстрэлу чыгуначнікі Мінска абвясцілі ўсеагульную забастоўку. Яны патрабавалі неадкладнай адстаўкі Курлова, начальнікаў Мінскага жандармскага паліцэйскага кіравання на чыгунцы і Мінскага губернскага жандармскага паліцэйскага кіравання, а таксама выдалення з горада ўсіх казакоў. Гэтыя патрабаванні былі праігнараваныя і страйкі чыгуначнікаў пракаціліся па ўсёй Беларусі. Спыніць іх атрымалася толькі вясной.
Дата 18 кастрычніка павінна стаць чорным днём календара ў беларускай гісторыі. Па розных ацэнках у гэты дзень загінула ад 60 да 100 чалавек, а колькасць параненых наогул не паддаецца падліку. Гэты дзень — прыкмета варварства, калі людзям страляюць у спіну (мабыць, з-за страху іх рэакцыі). І імёны такіх людзей, як Курлаў (Мінскі губернатар), Чэрнцоў (віцэ-губернатар), палкоўнік фон Вільдэман-Клопман (начальнік паліцыі) ўпісаны чорнай фарбай у гісторыю Беларусі.
Сёння пра Курлоўскага расстрэл успамінаюць вельмі рэдка. А адзіным напамінам застаецца памятны знак, усталяваны на станцыі метро Плошча Леніна (выхад у бок чыгуначнага вакзала). Нядаўна яго абнавілі, дадаўшы трагічнае чырвонае падсвятленне.
