Аркадзь Куляшоў — вядомы беларускі паэт, атрымаў званне народнага ў 1968 годзе. Зараз ён вядомы ў першую чаргу як аўтар тэкстаў песень. У прыватнасці, «Алесі» Песняроў.
Біяграфія Аркадзя Куляшова
Народны паэт нарадзіўся 6 лютага 1914 года ў вёсцы Саматэвічы (Магілёўская вобласць), у сям’і настаўнікаў. Жыць у тыя гады было вельмі цяжка. Нярэдка іх сям’я галадала. Пазней пісьменнік адлюстраваў сваё цяжкое дзяцінства ў шматлікіх паэмах.
Скончыў сямігадовую школу і паступіў у Мсціслаўскі педагагічны тэхнікум. Тут Куляшоў знаёміцца з маладымі паэтамі Змітраком Астапенка і Юліем Таўбіным. Зносіны з імі шмат паўплывалі на ўсю яго творчасць. І ў чымсьці менавіта гэтых два чалавека вызначылі яго будучы пісьменніцкі лёс. На жаль, яны абодва былі рэпрэсаваны. Казалі, што пасля гэтага Куляшоў на ўсё жыццё захаваў крыўду на Сталіна, але не страціў веру ў камунізм.
У 1930 годзе Куляшоў пераязджае ў Мінск. Працягвае навучанне на літаратурным факультэце Педагагічнага ўніверсітэта. Падчас вучобы супрацоўнічае з газетай «Чырвоная змена» і Беларускім радыё. Вялікі ўплыў аказала на яго паэма Твардоўскага «Страна Муравия». Нашмат пазней, у 60-я гады, ён пісаў, што калі б не гэты твор, ён наўрад ці калі-небудзь стаў бы паэтам.
24 чэрвеня 1941 года Аркадзь Куляшоў пакідае Мінск, які неўзабаве захопяць немцы. Пешшу ён дабіраецца да Оршы, а адтуль у горад Калінін, дзе добраахвотна ўступае ў шэрагі Чырвонай арміі. Куляшоў вельмі цяжка перажывае першыя дні вайны. Ён страціў сувязь са сваёй сям’ёй, да Оршы дабіраўся пад бамбёжкамі. Але прыбыўшы ў Калінін тут жа напісаў і аддаў у мясцовую газету два рускамоўныя вершы пра вайну.
Пад Ноўгарадам ён заканчвае ваенна-палітычнае вучылішча і накіроўваецца на працу ў франтавую газету «Знамя советов». Там ён знаходзіўся да 1943 года, пасля чаго пераводзіцца ў Беларускі штаб партызанскага руху. Рэпутацыя аб добранадзейнасці паэта была сапсаваная тым, што яго бацьку практычна сілком падчас акупацыі абралі старастай вёскі.
Пасля заканчэння вайны вяртаецца ў Мінск і ў 1945-1946 гадах працуе галоўным рэдактарам газеты «Літаратура і мастацтва». Затым пераходзіць працаваць на кінастудыю «Беларусьфильм», дзе займае пасаду начальніка сцэнарнага аддзела, а затым — галоўнага рэдактара Кінастудыі.
Як і многія культурныя дзеячы таго часу вядзе актыўную грамадскую дзейнасць. Доўгія гады, аж да сваёй смерці, абіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР — з 1947 да 1978 года. У 1961 годзе ў дэлегацыі БССР удзельнічаў у 16 сесіі Генеральнай Асамблеі ААН.
Распавядаючы пра Куляшова нельга не згадаць аб рытме яго жыцця. Бо ён паспяваў і працаваць у кінастудыі, і пісаць вершы, і перакладаць творы. Ён мог без перапынку працаваць на працягу 16 гадзін. Толькі рабіў перапынкі паміж аднолькавымі відамі працы. Калі стамляўся пісаць вершы — сядаў за пераклады, стамляўся ад перакладаў — вяртаўся да вершаў.
Памёр падчас адпачынку ў санаторыі ў горадзе Нясвіж. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могілках.
Хоць Куляшоў здолеў пазбегнуць рэпрэсій, арыштаў, ператрусаў і допытаў, тым не менш частка яго творчасці падвергнулася цэнзуры, а іншая частка не змагла ўбачыць святло пры жыцці паэта.
Творчасць Аркадзя Куляшова
Будучы талент у Куляшова выявіўся рана. Першыя вершы паэт напісаў у 7 гадоў. Першапачаткова публікаваўся як публіцыст. У 1925 годзе ў газеце «Маладняк Каліншчыны» выйшла яго рэцэнзія на паэму Міхася Чарота «Босыя на вогнішчы». У тым жа годзе ў газеце «Малады араты» з’явілася публікацыя «Камсамольцы за вучобаю». Некаторыя даследчыкі аспрэчваюць аўтарства гэтых матэрыялаў. Нельга з поўнай упэўненасцю казаць, што іх напісаў будучы народны паэт. Бо ў 1925 годзе яму было 11 гадоў.
Але і цалкам адмаўляць яго аўтарства нельга. Бо першыя вершы ён апублікаваў у 1926 годзе — у клімавіцкай раённай газеце «Наш працаўнік» з’явіўся яго верш «Ты мой брат». Праз год вершы Куляшова з’яўляюцца і ў рэспубліканскім выданні — «Чырвоны сейбіт».
У 14 гадоў Куляшоў напісаў свой самы знакаміты верш — «Бывай, абуджаная сэрцам, дарагая». На яго словы беларускі кампазітар Ігар Лучанок у будучыні напіша музыку для песні «Алеся». Яе, у выкананні ансамбля «Песняры», і сёння любяць многія беларусы. Сам верш быў прысвечаны першаму каханню Куляшова.
У 1930 годзе, у 16 гадоў, Куляшоў выдае першы зборнік лірыкі — «Росквіт зямлі». Яго рэдактарам быў Міхась Чарот. Але ён настолькі моцна «пачысціў» зборнік паэта, што той вельмі абураўся ад такога самавольства. І на наступным сваім зборніку, «Па песню, па сонца!..» (1932), напісаў — «Першая кніга паэзіі». Хаця яна была другой.
У 1931 выходзіць паэма «Крыўда» — пра лёс ветэранаў-інвалідаў першай сусветнай вайны. Яны ў Куляшова паўстаюць усімі забытымі, загнанымі людзьмі, якія нікому не патрэбныя. Пра наступную яго паэму «Аманал» (1931) пахвальна выказаўся Якуб Колас. Ён казаў, што Куляшоў ідзе сваім шляхам і выкарыстоўвае новыя сродкі для выражэння пачуццяў.
Важнае месца ў творчасці Куляшова займае цыкл вершаў «Маналог», прысвечаных сябрам, паэтам Астапенка і Таўбіну, якія былі рэпрэсаваныя. На жаль, гэтыя вершы не былі апублікаваныя пры жыцці Куляшова.
У канцы 30-х паэт нарэшце пазначае асноўны напрамак сваёй творчасці — гуманізм і пацыфізм. Гэтая ідэя пранізвае літаральна кожны яго буйны твор.
У 1941-1950 гадах цэнтральнае месца ў творчасці Куляшова, як і многіх іншых савецкіх паэтаў, займае вайна. І хоць у такіх творах было не абысціся без ідэалогіі, вершы Куляшова адрознівае жвавасць і нагляднасць. Усе творы на гэтую тэму аўтар пісаў грунтуючыся на ўласным ваенным вопыце. У гэты час выходзяць яго зборнікі паэзіі «Добры чалавек» (1941), «Сцяг брыгады» (1943), «На сотай вярсце» (1945).
Значнае месца ў яго творчасці часоў вайны займае «Балада аб чатырох заложніках». Распавядаюць, што калі яна трапіла ў рукі да аднаго з лідараў партызанскага руху ў Беларусі Мінаю Шмыраву (Бацька Мінай), той расплакаўся і не змог дачытаць яе да канца.
Пасля вайны творчасць паэта адчувае значны ціск. Ідэалогія пачынае гуляць вырашальную ролю. Але сустракаюцца ў гэты час і выдатныя лірычныя творы, паэмы «Крыўда», «Простыя людзі», «Далёка ад акіяна», «Варшаўскі шлях» і іншыя. А яго лебядзінай песняй стала паэма «Хамуціус», прысвечаная Кастусю Каліноўскаму. Па матывах паэмы «Песня аб разведчыках» была пастаўлена опера «Ранак» на музыку Генрыха Вагнэра.
Куляшоў пасля 50-х піша значна менш. Звязана гэта з напружанай працай на кінастудыі. Узрастаюць разрывы паміж зборнікамі паэзіі. У 1949 выходзіць зборнік «Камуністы», у 1954 — «Граніца», у 1964 — «Новая кніга», у 1970 — «Сасна і бяроза», у 1973 — «Мая Беседзь», у 1976 — «Хуткасць».
Працягвалі выходзіць новыя, раней неапублікаваныя творы і пасля смерці паэта. У 1985 годзе выходзіць зборнік «Крылы», у 1987 — «Профілі», у 1989 — «Маналог».
У 1974-1977 гадах выйшаў збор твораў Куляшова ў 5 тамах.
Працуючы на Беларусьфільме Куляшоў стаў аўтарам некалькіх кінасцэнарыяў — «Красные листья» (1958), «Первые испытания» (1960), «Запомним этот день» (1967). На жаль, за кіно савецкая цэнзура сачыла яшчэ стражэй, чым за літаратурай. Таму ўсе сцэнары Куляшова атрымаліся спрэс палітычнай прапагандай. З трох фільмаў увагі заслугоўвае толькі фільм «Красные листья».
Яшчэ адзін бок творчасці Куляшова — пераклады. Ён перакладаў з рускай, украінскай і іншых моў. Творы ж самога Куляшова перакладзены на 33 мовы свету. У тым ліку на лацінскую.
Што пачытаць?
Увагу неабходна надаць паэзіі Куляшова даваеннага і ваеннага перыядаў. Пакуль будучы народны паэт не займаў важных дзяржаўных пасад, у яго лірыцы было мала ідэалогіі. Таксама абавязкова прачытаць цыкл вершаў «Маналог» і паэмы розных гадоў.
Узнагароды і памяць
Узнагароджаны Сталінскай прэміяй першай ступені (1946) за паэму «Сцяг брыгады», Сталінскай прэміяй другой ступені (1949) за паэму «Новае рэчышча», Дзяржаўнай прэміяй БССР імя Янкі Купалы (1970) за пераклады розных твораў з рускай на беларускую мову. У 1968 узнагароджаны прэміі Ленінскага камсамола БССР. У 1973 узнагароджаны тытула заслужанага работніка культуры Украінскай ССР.
Узнагароджаны двума ордэнамі Леніна, ордэнам Чырвонага Сцяга, двума ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга, медалём «За баявыя заслугі».
Імя народнага паэта носіць Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт, а таксама школы ў Мінску і Новых Самацевічах. Таксама ў Новых Самацевічах знаходзіцца яго літаратурны музей. Цікава, што родная вёска паэта — Самацевічы знаходзіцца ў зоне адсялення пасля Чарнобыльскай катастрофы.
Імем Аркадзя Куляшова названы вуліцы ў Мінску, Магілёве, Касцюковічах. У Мінску на будынку, дзе ён жыў, устаноўлена мемарыяльная дошка.
Пачынаючы з 1979 года Саюзам беларускіх пісьменнікаў прысуджалася літаратурная прэмія імя Аркадзя Куляшова.
Пра жыццё і творчасць Куляшова зняты дакументальны фільм «Край крынічны» (1972).
На вершы паэта напісаны вядомыя песні беларускіх музыкаў — Песняры «Бывай» і «Алеся», Neuro Dubel «Камсамольскі білет», Лявон Вольскі «Парушыўшы законы прыцягненьня…» і іншыя.
Литературные легенды об Аркадии Кулешове
- Пасля 60 гадоў Куляшоў пачаў зноў перапісвацца з той самай Алесяй, якой прысвечаны яго вершы. Перапіска доўжылася даволі доўга, але жонка паэта ставілася да гэтага спакойна, не раўнавала. Пасля Куляшоў вырашыў сустрэцца са сваім першым каханнем. Месца сустрэчы было ўмоўлена — паштовае аддзяленне ў горадзе Быхаў. Але адтуль ён прыехаў вельмі хутка, у роспачы. Дачцэ распавядаў, што на сустрэчу спазніўся, і перад тым як увайсці ў будынак — зазірнуў у акно. Але замест свайго першага кахання ўбачыў там іншую жанчыну, свайго аднагодка, якая была зусім іншым чалавекам. Паэт спалохаўся і ўцёк. А затым прыпынілася і перапіска. Так іх сустрэча не адбылася.Па другой версіі, праз нейкі час, Куляшоў адважыўся на сустрэчу.
- Аркадзь Куляшоў не быў верным мужам. І хоць такія тэмы было не прынята абмяркоўваць у СССР, славіўся Дон Жуанам. Пра ўсе яго прыгоды ведала ці здагадвалася жонка. Але пры гэтым рабіла ўсё, каб захаваць шлюб. Ужо ў сталым узросце Куляшоў напісаў для сваёй жонкі верш, зачытаў ёй. На што яна абыякава паглядзела на паэта і сказала: «Ведаеш, я больш не люблю вершы». Такім ударам па самалюбстве народнага паэта яго жонка адпомсціла за здрады мужа.
