Пятрусь Броўка атрымаў званне народнага паэта БССР у 1962 годзе. Акрамя гэтага ганаровага звання ён сабраў яшчэ шмат узнагарод — савецкая ўлада не шкадавала для паэта нічога. За гэта ён заслужыў не самую лепшую славу сярод калег, а некаторыя яго адкрыта не любілі.
Біяграфія Пятруся Броўкі
Пятрусь Броўка нарадзіўся 25 чэрвеня 1905 года ў вёсцы Пуцілкавічы (Віцебская вобласць) у сялянскай шматдзетнай сям’і. Бацька паэта займаўся вырабам мэблі, а маці вяла хатнюю гаспадарку.
Пятрусь у дзяцінстве, таксама як і астатнія яго 8 братоў і сясцёр, займаўся сельскімі працамі — пас гусей, авечак, кароў. У дзевяцігадовым узросце, з-за таго, што быў адным з нямногіх у вёсцы, хто ўмеў пісаць, па просьбе жонак пісаў лісты іх мужам на франты Першай сусветнай вайны.
Скончыў царкоўна-парафіяльную школу ў Лепелі, а пазней паступіў у Лепельскае вучылішча, але не скончыў яго — сям’я не змагла аплаціць яго вучобу. Яшчэ да рэвалюцыі пазнаёміўся з творамі Купалы і Коласа. Таксама высока цаніў паэзію рускага класіка Мікалая Някрасава.
У 1918 годзе, у 13-гадовым узросце, пачаў працаваць. Да 1924 года паспеў змяніць некалькі прафесій — перапісчык, справавод, рахункавод, селькар. У 1923 годзе выбраны сакратаром камсамольскай арганізацыі ў сваёй вёсцы. А ў 1924 – кіраўніком Маладалецкага сельсавета.
У 1925-1927 гадах быў загадчыкам аддзела Акружкама камсамола ў Полацку. У 1927-1928 гадах працаваў адказным сакратаром рэдакцыі газеты «Чырвоная Полаччына». Таксама падчас жыцця ў Полацку наведваў вячэрнюю школу, каб запоўніць прабелы ў адукацыі.
У 1928 годзе уступіў у літаратурнае аб’яднанне «Маладняк», пазней у Беларускую асацыяцыю пралетарскіх пісьменнікаў (БелАПП). Дарэчы, з «Маладняком» звязаная цікавая гісторыя, практычна не згадваная біёграфамі Петруся Броўкі.
У пачатку 1927 года пісьменнік уступіў у «Маладняк», але прабыў там зусім нядоўга, пакінуў арганізацыю і стаў адным з заснавальнікам эпатажнай літаратурнай арганізацыі «Беларуская літаратура-мастацкая камуна». Броўка прымаў актыўны ўдзел у жыцці камуны, аб чым сведчаць яго вершы, апублікаваныя ў часопісе гэтага аб’яднання «Росквіт»: «Чую звон…», «Не выгінай свае далоні», «Дайце новую музыку» і «Даўнейшае».
Самі паэты, якія састаялі ў камуне, называлі сябе футурыстамі, хоць з футурызмам мелі мала агульнага. У сакавіку 1928 года на першым (і апошнім) з’ездзе камуны гэта літаратурнае аб’яднанне распалася, а Броўка зноў уступіў у склад «Маладняка». Усіх удзельнікаў «Беларускай літаратурна-мастацкай камуны» чакаў сумны лёс – некага расстралялі альбо саслалі, іншыя эмігравалі, трэція закінулі літаратурную дзейнасць. Адзіным, каго мінулі няшчасці, быў Пятрусь Броўка.
Пятрусь быў у блізкіх адносінах з Янкам Купалам. Купала, у сваю чаргу, цаніў Броўку. З-за іх блізкіх адносін да Броўкі прымацавалася мянушка «ад’ютант Купалы». Многія зайздросцілі яго сяброўству з такім бачным паэтам.
У 1931 годзе будучы народны паэт скончыў педагагічны факультэт БДУ. У 1940 — прызначаны галоўным рэдактарам часопіса «Полымя». Але з-за вайны не змог рэалізаваць сябе на гэтай пасадзе.
У 1941-1942 годах служыў у чырвонай арміі, працаваў у франтавым і партызанскім друку, у газеце «За савецкую Беларусь». Падчас вайны нацысты вывезлі маці паэта ў Асвенцым, дзе яна памерла. Броўка прысвяціў ёй паэму «Голас сэрца» (1960).
У 1943-1945 гадах быў адказным сакратаром Саюза пісьменнікаў БССР, у 1945 зноў прызначаны на пасаду галоўнага рэдактара часопіса «Полымя». Гэтую пасаду ён займае да 1948 года, калі робіцца старшынёй Саюза пісьменнікаў БССР.
У 1967-1980 гады Броўка — галоўны рэдактар Беларускай савецкай энцыклапедыі (цяпер «Беларуская Энцыклапедыя імя П.Броўкі»).
У розныя гады абіраўся дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР (1947-1955) і СССР (1956-1980).
Як бачым, у яго біяграфіі адсутнічаюць згадкі пра арышты, ператрусы або асуджэнні ў друку. Многія лічылі, што звязана гэта з яго працай на спецслужбы (ніякіх доказаў гэтаму няма), іншыя казалі, што ў вярхах у яго ёсць заступнікі, трэція казалі, што гэта звязана з яго шчырай любоўю да савецкай улады. У любым выпадку, калегі недалюблівалі Броўку. І сёння гэтая слава па-ранейшаму захоўваецца. Нездарма Рыгор Барадулін прыдумаў камічнае чатырохрадкоўе:
Пятрусь Броўка піша лоўка,
Піша лоўка і даўно,
Але ўсё, што ён напіша,
Альбо — дрэнь, альбо — гаўно.
З іншага боку, сам жа Барадулін пазней казаў, што большая частка крытыкі ў адрас Броўкі несправядлівая. Ён таксама, як і астатнія, стараўся падладзіцца пад існуючы ў СССР строй, пісаў ідэалагічныя творы.
Пятрусь Броўка памёр 24 сакавіка 1980 года. Пахаваны ў Мінску на Ўсходніх могілках.
Творчасць Пятруся Броўкі
Свой першы верш «Ой, не шапчы, мая бярозка» напісаў у 1926 годзе. Ён тады толькі пераехаў у Полацк, даводзілася жыць у горадзе, і паэт вельмі сумаваў па вёсцы. Пад гэтымі ўражаннямі і быў напісаны верш. Яго надрукавалі ў газеце «Чырвоная Полаччына» і ў літаратурным альманаху «Наддзвінне». Першы зборнік вершаў «Гады як шторм» апублікаваў у 1930 годзе.
Падчас вайны паэт напісаў пранікнёную паэму «Беларусь», у якой апяваецца прыгажосць нашай краіны, яе вялікая гісторыя і пакуты, якія яна перажыла за ўвесь час. Але паэт не змог адысці ад ідэалагічнага складніка. Партыя, парады, братэрства з рускім народам — усё гэта прысутнічае ў паэме.
У 1957 годзе напісаў раман «Калі зліваюцца рэкі», прысвечаны будаўніцтву ГЭС на мяжы трох рэспублік, сяюроўству беларусаў, літоўцаў і латышоў. Раман заслужыў захопленыя водгукі крытыкі, але ў асноўным не за літаратурныя якасці, а за ідэалогію.
Наогул, у творчасці Петруся Броўкі была велізарная колькасць вершаў ідэалагічнай накіраванасці, якія сёння практычна забытыя. За такую «творчасць» яго не любілі і часта ганілі. Але такі быў час, а Броўка, магчыма, менавіта дзякуючы вялікай колькасці ідэалагічна правільных вершаў, заслужыў сабе свабоду і пазбег арышту.
Але паняцце «ідэалагічная» не адносіцца да ваеннай лірыкі Броўкі. Паэт сам ваяваў, губляў родных і бачыў, што стала з яго роднай зямлёй. Менавіта дзякуючы асабістым перажыванням вершы на ваенную тэму Броўка пісаў добра.
Таксама варта адзначыць, што Броўка ня стварыў ніводнага значнага вялікага творы. А галоўную яго спадчыну складаюць вершы. І, вядома ж, справа ўсяго яго жыцця — Беларуская энцыклапедыя, да выдання якой ён прыклаў нямала сіл.
У 1987-1992 гадах выйшаў збор твораў паэта ў 9 тамах.
Некаторыя творы паэта былі экранізаваныя: «Каландры» (у 1931 годзе) і «Калі зліваюцца рэкі» (у 1961 годзе).
Таксама праявіў сябе як перакладчык — перакладаў на беларускую мову творы Шаўчэнкі, Маякоўскага, Тычыны, Твардоўскага, Байрана і іншых.
Што пачытаць з творчасці Пятруся Броўкі
Прапускаем усе ідэалагічныя творы. У асноўным яны вельмі нізкай якасці. Больш увагі — інтымнай лірыцы. Абавязкова прачытайце паэму «Голас сэрца», прысвечаную загінулай у канцлагеры маці паэта.
Узнагароды і памяць. Пятрусь Броўка адзін з самых уганараваных беларускіх паэтаў. Герой Сацыялістычнай Працы, уладальнік трох ордэнаў Леніна, ордэна Кастрычніцкай рэвалюцыі, ордэна Чырвонай Зоркі, ордэна Дружбы народаў, ордэна «Знак Пашаны».
У 1947 уганараваны Сталінскай прэміі другой ступені за паэмы «Хлеб» і «Думы пра Маскву», а ў 1951 тая ж Сталінская прэмія, толькі ўжо трэцяй ступені, за зборнік вершаў «Дарога жыцця».
У 1962 годзе атрымаў Ленінскую прэмію за зборнік вершаў «А дні ідуць…».
У 1957 узнагароджаны Літаратурнай прэміяй імя Я.Коласа за раман «Калі зліваюцца рэкі». А ў 1970 годзе ўзнагароджаны Дзяржаўнай прэміяй БССР імя Я.Купалы за зборнік вершаў «Між чырвоных рабін».
У 1976 годзе за актыўны ўдзел у стварэнні Беларускай Савецкай Энцыклапедыі ўзнагароджаны Дзяржаўнай прэміяй БССР.
У Мінску, Віцебску, Гомелі, Полацку, Ушачах і Лепелі ёсць вуліцы Броўкі. У Беларусі існуе 2 музеі паэта. Яго імя таксама носяць Вялікапольская сярэдняя агульнаадукацыйная школа, калгас «Новае жыццё». А таксама — выдавецтва Беларуская Энцыклапедыя.
На вершы паэта напісана нямала песен. Самым жа папулярным вершам у выканаўцаў па-ранейшаму застаецца » Пахне чабор…».
Літаратурныя легенды пра Пятруся Броўку
№1. Неяк да Броўкі прыйшлі сябры-пісьменнікі (гісторыя імёнаў не захавала) і кажуць: «Уяўляеш, Пятрусь, цябе ў нашай краіне так паважаюць, што ўжо п’юць за цябе ў піўных». Броўка, натуральна, не паверыў. Але сябры казалі настолькі пераканаўча, што ён вырашыў пераканацца ў гэтых словах. Выйшлі на вуліцу і рушылі да піўной. Толькі заходзяць унутр, народны пісьменнік чуе, як людзі крычаць: «За Броўку!», «За Броўку!».
Як аказалася, сябры пісьменніка раней наведваліся ў гэтую піўную. Вось толькі народ там крычаў не «За Броўку!», а «Зуброўку!» — патрабавалі падаць знакамітую польскую гарэлку. Гэта было адно з нешматлікіх месцаў у сталіцы, дзе яна тады прадавалася. А Пятрусь Броўка, зайшоўшы ў піўную, пасля таго як наслухаўся сваіх сяброў, натуральна пачуў «За Броўку!». Што ён зрабіў са сваімі сябрамі, калі прыслухаўся лепей — гісторыя замоўчвае.
№2. Верш пра тое, што «Броўка, піша лоўка» было не адзіным, якое хадзіла ў той час. З’яўленне яшчэ аднаго верша звязана, зноў-такі, з залішняй любоўю савецкай улады да беларускага паэта.
Падчас вылучэння на Героя Сацыялістычнай Працы ў Менску сабраўся савет і ў Маскву яны адправілі рэкамендацыю ўзнагародзіць Максіма Танка, які быў тады вельмі папулярны. Але праз месяц з Масквы прыйшоў загад — узнагародзіць Броўку. І гэта пры тым, што яго імя ў спісе кандыдатаў нават не згадвалася. З-за гэтага з’явіўся наступны верш:
Выйшла зноў неспадзяванка,
Атрымалася нялоўка,
На руках насілі Танка,
А ў героі выйшаў Броўка.
Дакладна аўтар верша невядомы. Але не так даўно ў адным з інтэрв’ю «Нашай Ніве» сваё дачыненне да стварэння чатырохрадкоў’я прызнаў беларускі паэт Анатоль Вярцінскі.
Артыкулы пра іншых народных паэтаў Беларусі:
Янка Купала (па-беларуску) (1925)
Якуб Колас (па-беларуску) (1926)
Аркадий Кулешов (1968)
Максим Танк (1968)
Пимен Панченко (1973)
Нил Гилевич (1991)
Рыгор Бородулин (1992)
