Працягваем публікаваць матэрыля з газеты «Вечерний Минск» з рубрыцы «Беларускае слоўка». Нагадваем, дагэтуль мы ўжо надрукавалі артыкулы пра словы «Талака» і «Вырай».
КІЯХ
Наламаць маладзенькіх кукурузных пачаткаў і, сеўшы пад дрэвам, смачна хрумстаць, асцярожна пазіраючы па баках, ці не ёсць дзе паблізу сямейства дзікоў, якіх вельмі часта здаралася сустракаць сярод бязмежнага мора кукурузных сцёблаў. Крыху пазней ад маці, якая была родам з Віцебшчыны, даведаўся, што пачаткі гэтыя называюцца кіяхамі.
Слоўка гэтае належыць да абласных і прыйшло да нас, як, верагодна, і да іншых народаў, са старажытнай Балгарыі. Напрыклад, у цюркскіх мовах яно мае форму «кіяк», ва ўкраінскай — «кияки, киях, кияшина, кияшник, кияк, кияшки» i служыць для назвы дзівасілу, аеру, мячэўніку і нават кукурузы. У рускай мове «киях» абазначае мячэўнік — расліну з даўгаватымі, гладкімі катахамі на верхавіне, якія вонкава вельмі падобныя да кукурузы.
Нашы слоўнікі даюць адзінае напісанне гэтага слова, але ў народнай мове бытуе і другі варыянт — кіяш. Сустракаем яго ў прозе У. Караткевіча: «На поўдні і ў Прыдняпроўі вялікім поспехам карыстаюцца „кіяшы“ — вараная маладая кукуруза. На кіяш кладуць кавалак масла і, пакуль не растаў, падсольваюць і ядуць».
Шчодра пасыпаныя соллю кіяхі і ў наш час можна сустрэць на любым пляжы, вулічных латках і нават у закусачных хуткага харчавання. Неаднаразова згадваюцца яны і ў песенным фальклоры беларусаў:
— На абед што будзеш есці, мілы мой, міленькі?
На абед што будзеш есці, голуб мой сівенькі?
— Ой, булён, міла, калдуны, міла,
Кіяхі, о-ха-ха, чарнабровая мая!
Паспрабуйце! Я ўпэўнены: ніякі папкорн не зможа параўнацца з гэтай сытнай, смачнай і карыснай ежай. Тым больш што кіяхі вельмі каларыйныя: у іх больш калорый, чым у фасолі ці гарошку, багата вугляводаў, крухмалу. Заўважана, што яны незамяняльныя для тых, хто сочыць за сваёй вагой, дапамагаюць пры захворваннях пячонкі, іх выкарыстоўваюць для лячэння дызентэрыі, нервовай сістэмы. А рэгулярнае ўжыванне кукурузнай кашы з сырам сулугуні і кукурузным маслам зніжае верагоднасць анкалогіі.
Уладзімір КУЛІКОВІЧ
