Калі беларускай мовы не стане…

Так атрымалася, што часцей мы размаўляем на мове іншага народа. Народа з іншым характарам, іншай гісторыяй, іншымі ментальнымі ўстаноўкамі. Ці не таму мы не можам знайсці свайго месца ў свеце?

Усё ў гэтым свеце мае свой пачатак і свой канец. Дрэва, чалавек, мора, зорка, галактыка і нават сусвет. Таму няма чаго дзівіцца, што такі ж пачатак і канец мае чалавечая мова. Сёння амаль ніхто не гаворыць на латыні, а яшчэ 2 тысячы гадоў таму гэта мова была галоўнай у свеце. Такі лёс чакае і кітайскую, і ангельскую, і рускую мову. Хтосьці сыдзе раней, хтосьці крыху пазней, нейкія з іх загінуць разам з народам, іншыя проста будуць задушаны больш моцнымі суседзямі. Зразумела, што і беларуская мова не стане выключэннем. Нават не так – такое адчуванне, што яна ўжо стаіць у чарзе на знікненне.

Ганна Севярынец у сваёй кнізе “Дзень Святога Патрыка” намагаецца ўявіць – як будзе выглядаць апошні ўздых нашай роднай мовы. І кім будуць апошнія яе носьбіты. Аўтарка вымалёўвае нам будучыню, у якой мова не проста знікае, а яе забіваюць – тыя ж самыя мовазнаўцы. Забіваюць проста таму, што так зручней. Чым меньш розных моваў, тым лепш змогуць паразумецца між сабой людзі. А каб мова працягвала захоўвацца як нейкі музейны экспанат, яе кансервуюць – у спецыяльным памяшканні ствараюць нібы бібліятэку самых выдатных твораў на гэтай мове, яе слоўнікаў, энцыклапедый і г.д. Галоўная гераіня кнігі менавіта і займаецца кансервацыяй беларускай мовы.

Галоўная гераіня Марына Дамейка павінна не проста захаваць творы беларускіх пісьменнікаў, а выбраць – каго з іх сапраўды патрэбна кансерваваць, а хто – лішні? І ў такія моманты, калі Дамейка вырашае што з Дубоўкі патрэбна на полке, твор з мастацкага ператвараецца ў літаратуразнаўчы. Мы даведаемся шмат новага пра Багдановіча, Купалу, Чорнага і іншых беларускіх пісьменнікаў. А ўлічваючы, што дзея твора адбываецца ў будучыні, аўтарка закране і нашых сучаснікаў. Напрыклад Дамейка будзе разважаць, ці варты раман Віктара Марціновіча “Мова” таго, каб яго кансерваваць.

Менавіта з-за гэтага твор у Ганны Севярынец атрымаўся нелінейны. Сучаснасць у ім перамяжоўваецца з успамінамі пра мінулае, аповедам пра пісьменнікаў і іх творы. Знайшлося тут нават месца для кахання.

З іншага боку, ва ўсіх гэтых разважаннях галоўнай гераіні можна пабачыць думкі аўтаркі твора. Яна, напрыклад, захапляецца творчасцю Максіма Багдановіча, але не можа чытаць Якуба Коласа. І такім чынам стварае такія ж пачуцці і ў чытачоў. Вось, мол, у Коласа была нецікавая біяграфія, у адрозненні ад іншых. А як жа гісторыі пра згубленую паэму “Сымон-Музыка”, пра абвінавачванні ў нацдэмаўшчыне, ці яго апошняе пісьмо, напісанае пісьменнікам у дзень смерці? Калі ж не падабаецца нейкі пісьменнік, аўтарка павінна была пайсці ўжо добра вядомым шляхам – альбо добра пра яго, альбо нічога. Хай чытач сам ацэньвае творчасць такіх аўтараў.

А яшчэ ў “Дне Святога Патрыка” няма стрыжневага сюжэта. Гісторыя кахання Сямёнава і Дамейкі не дацягвае, працэс кансервацыі і будучыня мовы не маюць канфлікту. Нават ідэя з санаторыем для лячэння моваю не развівае сюжэт, а толькі дапаўняе яго. Атрымоўваецца, што ў кнізе шмат добрых ідэй, але не хапае самой гісторыі, канфлікту. А таму чытаеш не дзеля таго, каб даведацца – што там новага адбываецца ў Марыны, а проста каб прачытаць чарговую цікавую гісторыю пра той ці іншы твор, альбо пісьменніка.

Што тычыцца фінала (не будзем выкладаць спойлеры), то ён атрымаўся вельмі сімвалічным і зусім непрадказальным. І ведаеце, менавіта фінал твора амаль здолеў ператварыць гэтыя шматлікія ідэі кнігі, гэтыя аповеды пра лёсы пісьменнікаў і беларускую літаратуру ў суцэльны сюжэт.

“Дзень Святога Патрыка” Ганны Севярынец – гэта вельмі добрая кніга. Пасля прачытання твора вы не проста даведаецеся пра новые факты з гісторыі беларускай літаратуры, але і пачнеце яе больш паважаць. Таму што, тут я павінен пагадзіцца з Ганнай Севярынец, кожны твор чытаць цікавей, калі ведаеш лёс яго аўтара. Сёння гэта адна з самых лепшых беларускіх кніг пра любоў да літаратуры і кніг.

нашай мове дадзена вялікае шчасце: да яе трэба ісці, праз цяжкасці і складанасці, праз раманы з іншымі мовамі, праз дзяржаўную забарону і ўласную ляноту, да яе трэба ісці, як ідзе да сваёй веры апантаны вернік, яе трэба здабываць, як здабывае доўгачаканае золата аляскінскі авантурыст. Наша мова — не для кожнага матчына, падараваная разам з жыццём, яна бывае і бацькавай, бывае ўзнагародай за пошук і за паразуменне.

HVALI.BY