Працягваем публікаваць матэрыялы з газеты «Вечерний Минск» з рубрыцы «Беларускае слоўка». На гэты раз мы напiшам пра беларускае слова «скавыш».
СКАВЫШ
Так, спалучэнні гукаў [с-с-с-с] і [ш-ш-ш-ш] леглі ў аснову назвы скавыш, гэта значыць моцны пранізлівы вецер з завываннем, што па-руску іншы раз тлумачаць як «ураганный ветер; сквозной ветер с характерным звуком, напоминающим завывание».
Утварыцца яно магло і ад шматзначнага дзеяслова скавытаць — жаласна павіскваць, ціха выць (пра сабаку, ваўка): «Пад сталом скавыча, / Як бы чаго плакаў, / З апараным бокам / Галодны сабака» (Я. Купала) ; утвараць гукі, падобныя да выцця: «Завіруха не сціхала, вецер выў і скавытаў»; зневажальнае — непрыемна, жаласна, разгублена плакаць, гаварыць, утвараючы гукі, падобныя да выцця: «Слюнцяй, не скавычы! Не можаш памагчы, Дык лепей памаўчы!» (К. Крапіва).
Слоўка скавыш хоць і размоўнае, аднак вельмі часта выкарыстоўваецца ў нашай мастацкай літаратуры і публіцыстыцы як у прамым, так і ў пераносным значэннях: «Сухі скавыш ламаў на гасцінцы бярозавае голле, змятаў з поля апошні снег» (К. Чорны) ; «Але нашых плеч не сагнулі ні замець, ні снег, ні скавыш… „ (П. Глебка) ; „I Прапойск, і Нясвіж // Працінае скавыш. // I сцюдзёна, і золка. // Ой, мароз, не марозь, // Пагары, мая зорка“ (А. Пісьмянкоў). Ужываецца яно і ў якасці ўласнай назвы: «Скавыш“ — так названы ансамбль народнага танца ў Мінску; многія жыхары Беларусі і Украіны ганарацца такім прозвішчам.
Пэўную сувязь, але не тоеснасць (памятайце пра гэта!) , маюць са скавышом назоўнікі скавытун, скавытуха — чалавек, які скавыча, назаляе скаргамі; скавытанне, скавыты — дзеянне паводле значэння дзеяслова скавытаць, а таксама гукі гэтага дзеяння: „Сціхне ветру скавытанне / Над прысадамі бяроз“ (Васілёк) ; размоўнае слоўка скавыка ў значэнні гудок: „[Музыка]: Але толькі без музыкі — пад пажарныя скавыкі“ (Я. Купала).
Уладзімір КУЛІКОВІЧ
Іншыя словы з рубрыкі вы можаце паглядзець па тэгу БЕЛАРУСКАЕ СЛОЎКА
